پس از اعلام از سرگیری ساخت و ساز بخش دوم کانال قوش‌تپه توسط طالبان، دولت ازبکستان ضمن ابراز نگرانی اعلام کرد یک هیأت دولتی برای مذاکره به افغانستان خواهد رفت.
به گزارش اوراسیانت، مقامات ازبکستان گفتند: یک هیأت دولتی در ماه‌های آینده به افغانستان سفر خواهد کرد تا درباره پروژه بلندپروازانه «کانال آب قوش تپه» که نگرانی عمیقی را در مورد امنیت آب در منطقه ایجاد کرده است، با مقامات طالبان مذاکره کند.
روزنامه گازتا مستقر در تاشکند، به نقل از «الغ بیک کاسیموف»، فرماندار منطقه جنوبی سرخانداریو که هم مرز با افغانستان است، گفت: این مذاکرات ممکن است قبل از پایان سال جاری میلادی انجام شود.
این اعلامیه پس از انتشار اخباری مبنی بر این که طالبان در کابل آماده آغاز کار روی فاز دوم کانال قوش تپه است، منتشر شد. این کانال از سوی مقامات افغانستان به عنوان راهی برای تأمین نیازهای کشاورزی افغانستان اعلام شده است.
«شیرمحمد عباس استانکزی»، معاون وزیر امور خارجه طالبان، هفته گذشته در مراسمی به مناسبت آغاز مرحله دوم، تلاش کرد تا به کشورهای همسایه در مسیر رودخانه آمودریا که آب قوش تپه از آن سرازیر می شود، درباره بی خطر بودن اطمینان دهد.
وی گفت : اگر همسایگان ما در این زمینه نگرانی دارند، ما آماده‌ایم از طریق مجاری دیپلماتیک با آنها تماس بگیریم.
اما آن لحن آشتی جویانه با جبهه گیری خشونت بار آمیخته شد و «محمد یعقوب مجاهد» سرپرست وزارت دفاع طالبان گفت: نیروهای مسلح طالبان با قدرت در برابر هرگونه تلاش تهاجمی برای جلوگیری از اجرای این پروژه مقاومت خواهند کرد.
وی افزود: همه ما به ویژه ارتش‌های ملی و اسلامی وزارت دفاع پشت اجرای این گونه پروژه‌هاییم و با تمام توان از آن حمایت خواهیم کرد.
امید کابل برای قوش تپه این است که پس از تکمیل، این کانال ۲۸۵ کیلومتری برای آبیاری ۵۵۰ هزار هکتار از زمین‌های زراعی استفاده شود که اکنون خشک است،
شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان، در اواسط سپتامبر (مهر ماه)، در یک واکنش شدید از ابراز نگرانی در مورد این کانال، از روسای جمهور آسیای مرکزی خواست که برای رسیدگی به این موضوع رویکردی متحد نشان بدهند.
او در نشستی با سران کشورها در دوشنبه، پایتخت تاجیکستان، گفت : راه‌اندازی [این کانال] می تواند سیستم آب و تعادل را در آسیای مرکزی به طور اساسی تغییر دهد. ما معتقدیم تشکیل یک کارگروه مشترک برای بررسی تمام جوانب ساخت کانال قوش تپه و تأثیر آن بر رژیم آبی آمودریا ضروری است.
شتابی که دولت طالبان برای انجام این کار دارد نشان می دهد آنها تمایل دارند که دعوت‌ها برای انجام مطالعات امکان‌سنجی بیشتر را نادیده بگیرند. ارزیابی‌های قابلیت اجرا در این پروژه قبلاً انجام شده، البته در زمان حکومتی که توسط طالبان برکنار شده، عدم نظارت آشکار کارشناسان را نگران کرده است.
در بررسی دقیق کار در حال انجام روی قوش تپه، «کندوز عادل بیک وا» پژوهشگر پروژه اظهار داشت: روش‌های ساخت و ساز در این پروژه ابتدایی به نظر می‌رسند که به طور قابل توجهی احتمال تلفات آب را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، تأثیر آن بر اقتصاد ازبکستان و ترکمنستان احتمالاً قابل توجه است.
عادل بیک وا نوشت: پیامدهای برداشت آب در افغانستان برای ازبکستان گران خواهد بود و در درجه اول به کمبود منابع آب حیاتی برای آبیاری مزارع مهم پنبه که در سرتاسر بخارا، مناطق خوارزم و قره‌قل‌پاکستان پراکنده شده‌اند، تبدیل می‌شود.
وی افزود: با توجه به این که پنبه محصول نخست کشاورزی ازبکستان است و تقریباً ۱۷ درصد از [تولید ناخالص داخلی] آن را به خود اختصاص می‌دهد، بخش کشاورزی ازبکستان به طور مستقیم و غیرمستقیم نقش اساسی در معیشت تقریباً ۴۰ درصد جمعیت آن ایفا می‌کند.
کانال قوش تپه، حدود ۵۰ سال قبل در حاکمیت محمد داوود خان (۱۳۵۲ تا ۱۳۵۷ خورشیدی) طراحی شد؛ اما در این مدت به دلیل جنگ و بی‌ثباتی در افغانستان عملی نشد. در ۲۰ سال حاکمیت دولت جمهوری، طالبان مانع بزرگی در برابر پروژه‌های اقتصادی بودند، اما اکنون تلاش دارند این پروژه را عملی کنند.
کانال قوش تپه، آب رودخانه آمودریا را به بخش‌هایی از استان‌های بلخ، جوزجان و فاریاب انتقال می‌دهد که در مسیر ۲۸۵ کیلومتری این کانال، حدود ۷۰۰هزار هکتار زمین که اکنون قابل استفاده نیستند، آبیاری خواهند شد.
این کانال ۱۵۰ متر عرض دارد و در ۸ متر عمق حفر می‌شود. نقطه شروع کانال قوش تپه از شهرستان کلدار در استان بلخ آغاز شده است و با عبور از دشت‌های حیرتان، دولت‌آباد و آقچه به شهرستان اندخوی در فاریاب می‌رسد.
کار روی نهایی ساختن بخش اول این کانال که ۱۰۰ کیلومتر است جریان دارد و بر اساس ادعای طالبان، این بخش به زودی تکمیل خواهد شد. بخش اول این کانال ۹۱ میلیون دلار هزینه داشته است.
با این حال، انتقال آب آمودریا به ریگ‌زارها و دشت‌های شمال افغانستان ممکن است واکنش کشورهای همسایه افغانستان، از جمله ازبکستان که مزارع پنبه خود را از رود آمو آبیاری می‌کند، در پی داشته باشد. در گذشته از رود آمودریا به نام‌های جیحون و رود وخش نیز یاد می‌شد؛ رودی که پرآب‌ترین و طولانی‌ترین رود در آسیای مرکزی محسوب می‌شود.
این رود از کوه‌های پامیر در بدخشان سرچشمه می‌گیرد و حدود ۱۱۰۰ کیلومتر آن در میان مرزهای شمالی افغانستان با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان واقع شده است. بخشی از این رود که در قسمت حیرتان و میان ازبکستان و استان بلخ افغانستان واقع شده قابل کشتیرانی است و از آن به عنوان بندر تجاری برای صادرات و واردات استفاده می‌شود.
منبع: ایرنا