نشست علمی «وضعیت فرهنگی و اجتماعی تالش‌ها در جمهوری باکو و جهان»، توسط مرکز مطالعات عالی بین‌المللی دانشگاه تهران با همکاری کانون ایران‌شناسی دانشگاه تهران در روز ۲۲ اسفند ۱۴۰۲ در دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران برگزار شد. با وجود تعطیلی دانشگاه جمعیت قابل توجهی از اساتید و دانشجویان برای شنیدن صحبت‌های رئیس محترم دولت در تبعید تالش مغان گرد هم آمده بودند.
بوریس تالشنسکی، جانشین مرحوم ژنرال اکرم همت‌زاده، در ابتدا با توصیف ایران به سرزمین مادری و اظهار علاقه به زبان فارسی ابراز امیدواری کرد که بتواند در سفر آینده، سخنرانی‌اش را به زبان فارسی ارایه کند. متن کامل سخنرانی بوریس تالشی به شرح زیر است:
متأسفانه در نتیجه توافق ترکمانچای قوم تالش به دو قسمت تقسیم شد. تالش شمالی وارد اتحاد جماهیر شوروی شد و در نهایت جزو جمهوری آذربایجان شد. بدون توجه به مرزهای دوران شوروی در این سال‌های جدید نه‌تنها شهر آستارا بلکه شهرها و روستاهای دیگری نیز بودند که در بین آنها تقسیماتی انجام گرفته است. در ادامه‌ی این مراحل رابطه‌ی ما با برادرانمان در آن‌طرف مرز یعنی ایران محدودتر شده است. این در واقع نتایجی مهمی را در بر می‌گیرد که شامل کاهش افرادی است که در شمال تالشستان و قفقاز از زبان فارسی استفاده می‌کنند. ذکر این نکته اهمیت دارد که قوم تالش همچنان گذشته تاریخی خود را به یاد دارد. در اینجا به شش نکته اساسی خواهم پرداخت.
۱. تالش در واقع هویت خاص خود را دارد، نام تالشستان با ایران مرتبط است؛ مانند نام‌های لرستان، کردستان و بلوچستان و غیره که در ایران قرار دارند. در جمهوری باکو یا آذربایجان نام تالشستان به این دلیل که ممکن است افراد مورد تعقیب قرار بگیرند ممنوع شده است. در واقع با محکوم‌کردن ایجاد استان تالش در ایران حدود بیست‌سال پیش، در جمهوری آذربایجان یک دوره حساسیت بالا ایجاد کرد. در واقع این نکته نشان می‌دهد که در پارلمان ایران صحبت‌کردن درباره‌ی تالش مشکلاتی ایجاد می‌کند. هنگامی که نمایندگانی با اصالت تالشی در پارلمان ایران درباره قومیت تالش می‌توانند صحبت کنند اما در جمهوری آذربایجان چنین چیزی ممکن نیست. توجه داشته باشید که تالش‌ها مانند ایرانیان به هویت خود افتخار می‌کنند. در واقع، امروزه نام تالش صرفا به عنوان منطقه‌ی جنوبی جمهوری آذربایجان یاد می‌شود و به هویت تالشی توجه نمی‌شود. در کشور جمهوری آذربایجان یک سازمان با نام تالش وجود ندارد و حتی در شورای محلی نیز از این نام استفاده نشده است و از مناطق تالش‌نشین نیز با نام خان لنکرانسکی یاد می‌شود و هویت تالش به کلی انکار می‌شود.
۲. تالش‌ها از زبان خویش محروم هستند. در جمهوری آذربایجان، زبان تالشی در تمام محله‌هایی که به عنوان زبان روزمره استفاده می‌شد حذف شده است. با وجود اینکه حدود بیست‌سال پیش زبان تالشی یک زبان معمول در بین خانواده‌ها بود امروزه مراحل جذب‌کردن تالش‌ها در هویت جمهوری آذربایجان باعث شده است که در مناطق تالش‌نشین نیز از زبان تالشی استفاده نشود. زبان تالشی در مدارس آموزش داده نمی‌شود. علی‌رغم اینکه دولت جمهوری آذربایجان گفته است که در مدارس امکان آموزش زبان تالشی وجود دارد اما در عمل چنین اتفاقی رخ نمی‌دهد. با این وجود در دانشگاه حتی یک کرسی درباره زبان و ادبیات تالشی، تاریخ تالش یا مردم‌شناسی تالش وجود ندارد. می‌توان گفت تالش‌ها دومین قومیت از نظر جمعیت در جمهوری آذربایجان هستند که حق تدریس به زبان مادری از آنان سلب شده است و این درحالی است که حق تدریس به زبان‌های دیگر مانند روسی، عبری و گرجی به رسمیت شناخته شده است اما زبان تالشی به‌کلی سرکوب می‌شود و این در حالی است که به زبان عبری و روسی توجه ویژه می‌شود. در جمهوری آذربایجان رسانه‌های مربوط به تالش‌ها را به‌‌ویژه زمانی که بخش خصوصی بخواهد آنها را حمایت کند، محدود می‌کنند. در سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۲ تعدادی از خبرنگاران تالش دستگیر شدند. در سال ۲۰۲۰ یک روزنامه‌نگار دیگر به نام فخرالدین عباسف دستگیر و زندانی شد. به صورت کلی تمام رسانه‌هایی که به مسائل تالش‌ها بپردازد به‌شدت سرکوب می‌شود.
۳. جمعیت تالش‌های جمهوری آذربایجان بیش از یک میلیون و پانصدهزار نفر است. این غیر از تالش‌هایی است که در کشورهای دیگر آواره شده‌اند و می‌خواهند برگردند. در تمام آمارها این جمعیت انکار می‌شود و جمعیت آنها کمتر از صدهزار نفر ذکر می‌شود. تحقیقات مستقل آمریکایی‌ها نشان می‌دهد فقط در پنج شهر جنوبی بیش از ۵۰۰ هزار نفر تالش زندگی می‌کنند و این نصف جغرافیای تالشستان را در برمی‌گیرد.
۴. تاریخ و فرهنگ تالش‌ها انکار می‌شود: امروز در جمهوری آذربایجان هر موفقیت فرهنگی به نام آذربایجان نوشته می‌شود و هویت ترکی را برجسته می‌کنند. تمام مباحث تاریخی و ادبی تالش‌ها مانند داستان‌ها، افسانه‌ها و اشعار ترکیزه می‌شوند و تاریخ تالش به نام تاریخ ترکی جعل می‌شود. موسیقی و هنرهای تالشی در جمهوری آذربایجان به عنوان موسیقی و هنرهای ترکی از آن یاد می‌شود.
۵. برای تالش‌ها محدودیت دینی نیز ایجاد کردند: در جمهوری آذربایجان محدودیت‌های سنگین سیاسی در زمینه‌ی آزادی ادیان انجام می‌شود. به‌خصوص در درجه‌ی اول مردمانی که ایرانی هستند یعنی تالش‌ها و تات‌ها به‌شدت سرکوب شده‌اند. حداقل در سال گذشته صدها نفر در مناطق مختلف با ادیان متفاوت در جمهوری آذربایجان بازداشت شدند.
۶. به تالش‌ها در حوزه سیاسی اجازه مشارکت نمی‌دهند: پس از فروپاشی شوروی به‌سرعت جمهوری آذربایجان اعلام شد و در باکو در ۱۹۹۲ «حزب مردمی تالش» ایجاد شد که پس از مدتی از ثبت رسمی با این نام محروم شد. در نتیجه، نام آن را به حزب «برابری ملت آذربایجان» تغییر دادند؛ اما طولی نکشید که بعد از دستگیری رهبر جمهوری تالش مغان در سال ۱۹۹۳ حزب از هم پاشید. امروز در شرایط تمام‌عیار ملی‌گرایی ترکی، ایجاد خودمختاری مناطق تالش به صورت رسمی از نظر سیاسی دشوار شده است و به همان اندازه هم تقاضای مردم تالش است. هرگونه گروهی به عنوان حامی مردمان تالش در جمهوری آذربایجان به عنوان جاسوس‌های ایران شناخته می‌شوند؛ از جمله نوروزعلی محمداف که دستگیر و کشته شد. همچنین فخرالدین عباس‌زاده نیز دستگیر و زندانی شد. فشار و سرکوب جمهوری آذربایجان نسبت به افرادی که برای حقوق تالش‌ها تلاش می‌کنند هر روز افزایش می‌یابد.
امروز تالش‌ها در رژیم جمهوری آذربایجان سرکوب می‌شوند؛ اما در چنین شرایطی ما همچنان به مبارزه خودمان ادامه می‌دهیم تا بتوانیم خودمختاری تالشستان را بازگردانیم. قطعا حمایت‌های بین‌المللی و نهادهایی چون دانشگاه تهران، مجلس ایران و رسانه‌ها و بالاترین سطوح سازمان‌های بین‌المللی برای این مقصود لازم است و خوشبختانه هر روز موج حمایت‌های مردمی و بین‌المللی و بیداری مردم تالش بیشتر شده است و رسیدن به هدف نزدیک است.
ممنون از توجه شما و زنده‌باد تالشستان.
@iranshenasi_ut